نکاتی در مورد قواعد عربی
زبان عربي مانند همه زبان ها داراي تعدادي حرف مي باشد. همانطور که ما در زبان فارسي براي ساختن کلمات و جملات از 32 حرف استفاده مي کنيم و همچنين انگليسي زبان ها نيز از 26 حرف استفاده مي کنند ، زبان عربي هم داراي 28 حرف است . البته بهتر است اين زبان را زبان قرآن بناميم چراکه عرب زبان ها در گويش هاي مختلف خود از حروف ديگري به جز اين 26 حرف نيز استفاده مي کنند ولي زبان عربي با اين نظام و شکل و قواعد مدوّن يکي از ثمرات ظهور اسلام در جزيره العرب مي باشد. چنانچه امام صادق عليه السلام ميفرمايد : « تَعَلَّمُوا العَرَبِيه َ فإنَّهَا کَلامُ اللهِ الَّذِي يکَلِّمُ بِهِ خَلقَهُ » « زبان عربي را ياد بگيريد پس همانا اين زبان ، کلام خداست که بوسيله آن با آفريدگانش صحبت مي کند
چنانکه مي دانيد نزديکترين زبان به زبان عربي ، زبان فارسي مي باشد و جالبتر آنست که بدانيد يکي از عوامل پيشرفت زبان عربي و قانونمند شدن آن، تلاش ها و مجاهدت هاي خستگي ناپذير ايرانيان و فارسي زبانان مسلمان در قرون اوليه هجري مي باشد
ما مي دانيم که در هر زبان با کنار هم قرار دادن حروف مي توان کلمات را ساخت و با کنار هم قراردادن کلمات نيز به جملات و به همين ترتيب به متون و .... رسيد.
براي شناخت بهتر هر زبان بايد از کوچکترين اجزاي آن شروع کرد ولي از آنجا که هدف ما شناخت زبان عربي در سطح کنکور مي باشد لذا ما شناخت زبان عربي را از کلمات شروع مي کنيم . اما قبل از آن لازم است که با اين 28 حرف آشنا شويم اين 28 حرف متشکل از 32 حرف زبان فارسي هستند به جز 4 حرف گ چ پ ژ يعني حروف ء ب ث ت ج ح خ د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک ل م ن و ه ي
البته لازم به ذکر است که در بسياري از کتب عربي ، اين تعداد، 29 حرف ذکر شده که اين اختلاف يک حرفي نيز به خاطر جدا کردن دو جرف همزه(ء) و الف مي باشد . از آنجا که ما در حال جاضر در مقام يادگيري عربي کنکور مي باشيم لذا به توضيح و بيان اين اختلاف کاري نداريم و به طور کلي قبول مي کنيم که چه 28 حرف باشد و چه 29 حرف در کار ما مشکلي ايجاد نخواهد کرد.
همانطور که قبلاً هم گفتيم ، کار ما با شناخت کلمات آغاز مي شود . کلمات که خود از کنار هم قرار گرفتن حروف ايجاد شده اند به 3 دسته مختلف تقسيم مي شوند:اسم : منضده – احسان – حميد ، فعل: تکتبون – لا تذهبوا- اکرمي ،حرف : في- من –عن –الي و ....
ان شاء الله ما هر يک از اينها را جداگانه و به طور مفصّل توضيح خواهيم داد.
اسم ها کلماتي هستند که اگر به تنهايي به کار روند داراي معني هستند يعني اگر آنها را خارج از جمله به کار ببريم معني مي دهند اما در معني آنها اثري از زمان وجود ندارد مثلا ً کلمه « رَجُل » اگر به تنهايي به کار رود داراي معناي «مرد» است امّا اين معني داراي زمان نيست يعني به ما نمي گويد که منظور ، مردي در زمان حال است يا گذشته يا آينده .
فعل ها کلماتي هستند که اولاً به تنهايي داراي معنا مي باشند و اين معنا يا بصورت انجام شدن کاري است يا روي دادن حالتي و ثانيا ً به همراه اين معنا، داراي زمان نيز هستند يعني نشان مي دهند که آن کار يا حالت قبلا ً صورت گرفته يا الآن يا در آينده انجام مي شود.
حرف ها کلماتي هستند که به تنهايي داراي معناي مستقلي نيستند مانند «مِن» به معناي «از» .همانطور که مي بينيد اصلا ً معلوم نيست که منظور ما از کلمه «مِن» چيست؟ حرفها تا در کنار کلمات ديگر قرار نگيرند، معناي خاصّي نخواهند داشت.
هر کدام از سه دسته بالا داراي نشانه هايي مي باشند که ما مهمترين آنها را برخواهيم شمرد. البته بايد توجه داشته باشيد که اين نشانه ها در اغلب اوقا ت (95%) وجود دارند نه هميشه (100%) . البته شايان ذکر است که ما در آينده اي نزديک همه اين موارد را به طور کامل بررسي خواهيم کرد.
نشانه هاي اسم :
- ال : معمولا ً در اوّل اسم ها « ال » مي آيد مانند« الرَّجُل » ،« الشَّجَرَه »
تنوين: در آخربعضي از اسم ها تنوين مي آيد . تنوين ها به سه دسته نصب تقسيم مي شوند ((-ً) ، جر (-ٍ) و رفع (-ٌ) . مانند «کِتَاباً» ، «مُحَمَّدٌ»
-اضافه : اگر کلمه اي به کلمه ديگر اضافه شده بود هر دو کلمه يعني مضاف و مضافٌ اِلَيه اسم هستند. مانند «کتابُ عَلي » که در اين جمله هم کتاب که مضاف است و هم علي که مضافٌ اِلَيه مي باشد ، اسم هستند.
مصادر ،ضماير ، اسم هاي اشاره ، اسم هاي موصول و اسم هاي شرط همگي اسم هستند. مانند «خُرُوج» ، «تَنزيل » ، «هُم» ، «کُنَّ» ، «هؤُلاءِ» ، «تِلکَ» ، «اَللَّاتِي» ، «اَللَّذَانِ» ،«مَن» ، «مَا» و ....
نشانه هاي فعل :
فعل ها هم داراي نشانه هايي هستند که مختصّ خودشان مي باشد و به عبارت ديگر با استفاده از اين نشانه ها مي توان فعل ها را از اسم ها و حرف ها تشخيص و تمييز داد :
- آمدن بعضي حرف ها مانند «لَم» ،«لَمَّا»، «لَ» ، «لِ» ،«سَ» ،«سَوفَ» ، «قَد» ، قبل از کلمه
- آمدن بعضي حرفها مانند تاء تأنيث (ة) ، تاء ضمير (ت) و ... در آخر کلمه
نشانه هاي حروف:
حروف نشانه هاي خاصي ندارند . براي شناخت حروف بهترين راه حفظ کردن آنها با معنا و... مي باشد که در آينده نزديک همه حروف را به طور کامل خواهيم شناخت.
----------------------------------------------------
حال بهتر است بعد از آشنايي با مفاهيم بالا ، با يک تقسيم بندي ديگر در زبان عربي آشنا شويم. کلمات در عربي داراي دو دسته ويژگي مي باشند که در زير توضيح آن به طور مفصّل آورده شده است :
ويژگيهاي کلمات :
در همه ما انسانها دو نوع صفت و ويژگي وجود دارد :
دسته اول – صفات ثابت
ويژگيها و صفات ذاتي و دروني است يعني ما هرجا و با هر کس زندگي بکنيم اين ويژگيها ثابت هستند و تغيير نمي کنند چه در روي زمين باشيم چه در آسمان چه در ايران چه در خارج و.... مثل رنگ چشم ، رنگ پوست ، وزن و ...
دسته دوم – صفات متغير
ويژگيهايي که در اصل ، ذاتي و پايدار نيستند بلکه تابع زمان و مکان و افرادي که در اطراف ما زندگي ميکنند مي باشند . به عبارت بهتر اگر اطرافيان ما جابجا شوند اين ويژگيها و صفات نيز عوض خواهند شد . مانند ويژگي فرزندي در برابر پدر و مادر که در برابر دوستان تبديل به ويژگي دوست مي شود يعني ما در مقابل دوستانمان ديگر فرزند نيستيم بلکه فقط يک دوست هستيم.
نکته اضافي:
(ما در علم فيزيک و کلاً طبيعت هم اين دو ويژگي را براي انسان مي بينيم بدين صورت که صفت جرم انسان ،عضو دسته اول و هميشه ثابت است و ويژگي و صفت وزن ، متغير و عضو دسته دوم است . مثلا اگر من به فضا بروم ،جرمم ثابت است ولي وزنم تغيير مي کند.)
مثال:
علي به عنوان يک انسان داراي اين دو دسته ويژگي است:
ويژگي دسته اول ( مستقل و ثابت) :
نام 2- قد 3- وزن 4- رنگ مو 5- رنگ چشم 6- رنگ پوست و ......
ويژگي دسته دوم ( وابسته و متغير):
1- فرزند (در مقابل والدين)
2- برادر ( در مقابل برادر و خواهر)
3- دوست ( در مقابل دوستان)
4- شاگرد ( در مقابل معلم)
5- پسر دايي ( در مقابل پسر عمه)
6- ......
در زبان عربي نيز ، کلمات داراي اين دو دسته ويژگي هستند به عنوان مثال در جمله زير و براي کلمه « انسان » داريم :
« اِنَّ الاِنسانَ لَفِي خُسر »
در اين جمله کلمه «انسان» داراي 2 دسته ويژگي زير است:
ويژگي دسته اول ( مستقل و ثابت)(تجزيه)
1- اسم 2- مفرد 3- مذکر 4- معرفه و....
برشمردن اين ويژگي همان تجزيه است که در زبان عربي « علم صرف » به بررسي آن مي پردازد و در سوالات با «التَحليلُ الصَّرفِي » نشان داده مي شود.
ويژگي دسته دوم ( وابسته و متغير)(ترکيب)
اسم انَّ و منصوب
اين ويژگي نيز همان ترکيب است که علم « نحو » به بررسي آن مي پردازد و در سوالات با کلمات « لِلاِعراب » و « اَعرِب » نشان داده مي شود.