بررسی درس اول عربی سه
سال سوم ، درس اول
معتل (1)
انواع فعل های صحیح :
1.مهموز :
یکی از حروف اصلی آن همزه است :
أخَذَ - سَألَ - قَرَأ - یأخذون - تَقرَؤون و . . .
2.مضاف :
دو حرف اصلی آن هم جنس است :
مدَّدَ - تَسُدّونَ و . . .
خلَّصوا ( خلص ) ← مضاف نیست
3.سالم :
فعلی که مهموز و مضاعف و معتل نباشد :
یَخرجون - تُفَکِّرُ و. . .
فعل های معتل :
فعل هایی هستند که یکی از حروف اصلی آ ن ها از حروف عله ( و – ا – ی ) باشد.
ازمیان حروف عله حرف «الف» همیشه از دو حرف «واو» و «یا» قلب شده است .
فعل های معتل با توجه به محل قرار گرفتن حرف عله به انواع زیر تقسیم می شوند :
1.معتل مثال :
فاء الفعل ( حرف اول ریشه ) از حروف عله است .
الف ) مثال واوی : وَعَدَ
ب) مثال یائی : یَقِظَ - یَسُرَ
2.معتل اَجوَف :
عین الفعل ( حرف دوم) حرف عله است .
الف ) اجوف واوی : قَوَل
ب) اجوف یائی : بَیَعَ
3. معتل ناقص :
لام الفعل ( حرف سوم) عله است.
الف ) ناقص واوی : دَعَوَ
ب) ناقص یائی : هَدَیَ
4.معتل لفیف :
دو حرف اصلی عله است :
مقرون ( دو حرف عله کنار هم ) : طَوَیَ
مخزوق ( دو حرف عله جدا از هم) : وَقَیَ
اعلال:
به تغییراتی می گوییم که روی فعل معتل انجام می دهیم تا تلفظ این فعل ها آسان تر و روان تر باشد.
قبل از ورود به بحث اعلال باید موارد زیر را یاد بگیرید :
1.فتحه با الف متجانس و متناسب است : فا ← فَا̂
2.ضمه با واو متجانس و متناسب است : فو ← فُو̂
3.کسره با یا متجانس و متنلسب است : فی ← فِی̂
اعلال در عربی به سه نوع زیر تقسیم می شود :
1.اسکان (ساکن کردن حرف عله)
2.حذف (حذف کردن حرف عله)
3.قلب ( تبدیل یک حرف عله به حرف دیگر)
مهم ترین اعلال های فعل های مثال و اجوف:
1.در فعل های مضارع «مثال واوی» بر وزن های« یَفعِلُ » و « یَفعَلُ » حرف عله حذف می شود. ( اعلال حذف)
ضمن این که در امر این فعل ها نیز حرف عله محذوف است .
نکته : هر گاه بخواهیم فعل های ذکر شده را مجهول کنیم حرف عله ی واو به جای خود باز می گردد.
مثال :
وَعَدَ _ِ ←(مضارع ) یَوعِدُ ← یَعِدُ ← ( امر مخاطب ) عِد ( وعده بده)
وَهَبَ –َ ← (مضارع) یَوهَبُ ← یَهَبُ ← ( امر مخاطب ) ( ببخش)
وَجَدَ –ِ ← ( مضارع الغائبین) یَوجِدونَ ← یَجِدونَ ( می یابند )
وَصَلَ –ِ ← ( مضارع للمتکلم مع الغیر) نوصِلُ ← نَصِلُ ( می رسیم)
وَضَعَ –َ ← ( الامر المخاطبین ) یَرضَعُ ← یَضَعُ ← تَضَعونَ ← ضَعَوا (قرار بدهید)
نمونه سوال :
فعل های زیر را مجهول کنید :
یَضرِبُ ← ( مجهول ) یُضرَبُ ( زده می شود)
یَعِدُ ← ( مجهول ) یُوعَدُ
تَهَبُ ← ( مجهول ) تُوهَبُ
2.حرف عله متحرک ما قبل مفتوح به علف قلب می شود . چون فتحه با الف متجانس است .
مثال :
قَوَلَ ← قال - قال ← (هم) قالوا
بَیَعَ ← باعَ ( فروخت) - باعَ ( هی) باعَت
خَوِفَ ← خافَ - خافَ ← ( هما) خافا
3.وقتی « واو» وضموم و حرف« یا» مکسور باشد و ما قبل آن ها حرف ساکن باشد ، « واو » و « یا» را ساکن کرده و حرکت آن ها را به حرف ما قبل منتقل می کنیم ( اعلال به اسکان ) و اما اگر این دو حرف مفتوح باشند حرکتشان را به ماقبل منتقل کرده و آن گاه حرف عله را به « الف» قلب می کنیم
مانند :
یَقوُلُ ← یَقُولُ
یَنبیِعُ← یَنبِیعُ ( می کوشد)
سادَ –ُ ← یَسوُدُ ← یَسودُ ( سروری می کند )
سارَ –ِ ← یَسیِرُ ← یَسیرُ ( کرکت می کند )
یَخوَفُ ← ( اعلال به اسکان) یَخَوفُ ← (اعلال به قلب ) یَخافُ ( اعلال دوم مطرح است)
یَهیَبُ ← یَهَیبُ ← یهابُ ( می ترسد)
یَضرِبُ ← (مجهول) یُضرَبُ
یقُلُ ← ( مجهول) یُقوَلُ ← ( اعلال به اسکان) یُقَولُ ← ( قلب ) یُقالُ
4. هنگام انقلال ساکنین ( دو ساکن کنار هم ) حرف عله حذف می شود .
تَقولُ ← ( امر مخاطب) قو̂ل̂ ← قُل
تَبیعُ ← ( نهی) لا طبیع̂ ← لا طَبِع̂ ( نفروش)
تَخافُ ← (مجزوم به لم) لم تَخاف ← لم تَخَف ( نترس)
تَعودینَ ← ( امر):
اعلال درست : عودی ( انقلال ساکنین نیست )
اعلال غلط : عُدی
صرف 14 صیغه اجوف :
مضارع :
1.هو یعودُ (اسکان)
2.هما یعودان
3.هم یعودون
4.هی تعودُ
5.هما تعودانِ
6.هُنَّ یَعُد̂نَ ( اصل : یَعودانَ)
7.أنتَ تَعودُ
8.أنتما تعودانِ
9.أنتم تعودونَ
10 أنتِ تعودینَ
11. أنتما تعودانِ
12.أنتُنَّ تَعُد̂نَ
13.أنا أعودُ
14.نحن نعودُ
ماضی :
1.عادَ
2.عادا
3.عادوا
4.عادَت̂
5.عادَتا
6.عُدنَ ( قبل از اعلال : عاد̂نَ)
7. عُدتَ
8. عُدتما
.
.
.
.
نکته :
حرکت حرف اول ماضی اجوف از صیغه 6 به بعد بر اساس حرکت عین الفعل مضارع آن فعل خواهد بود . یعنی اگر عین الفعل ضمه بود ، به آن نیز ضمه می دهیم . در غیر این صورت همواره کسره می گیرد.
قالَ ← ( هُنَّ) قُلنَ
فازَ –ُ ← ( اَنا) فُز̂تُ ( رستگار شدم)
جاءَ –ِ ← ( نحن) جِئنا
سارَ –ِ ( انتم) سِرتم ( حرکت کردید)
باعَ –ِ ← ( هی) باعَت̂ ( انقلال ساکنین نیست)
منبع : http://basiji.gigfa.com