بررسی درس ششم عربی سه تجربي
سال سوم ، درس ششم
مستثنی
قاعده استثنا قاعداه ای است که در آن کلمه مستثنا از کلمه ی دیگری که مستثنی نام دارد به وسیله ادات استثنا ( إلّا) جدا می شود . مستثنی منه در عربی نقش نیست و نقش های دیگری می پذیرد.
مستثنی در عربی دو نوع است .
1. مستثنی تام :
مستثنی ای است که مستثنی منه آن در جمله ذکر شده است این مستثنی از نظر اعراب منصوب می باشد
مانند :
نَجَح الطلّاب فی الامتحانِ إلّا محمداً .
↓ ↓ ↓
مستثنی منه ( فاعل) ادات استثنا مستثنی تام و منصوب
لا یَفوز الناس إلا المجدین منهم .
کلُّ شیءِ یرخصُ إذا کَثُرَ إلا الأدب .
↓ ↓
مستثنی منه مستثنی تام و منصوب
ترجمه :هرچیزی ارزان می شود هرگاه زیاد شود جز ادب.
ذهبوا إلی المدرسةِ الأ واحدة منهم .
↓ ↓
مستثنی فیه ( فاعل) مستثنی تام و منصوب
خرجنا من البیت الی أخی .
↓ ↓ ↓
مستثنی فیه م تام م الیه
و منصوب تقدیرا
2.مستثنی مفرغ :
مستثنی ای است که مستثنی منه آن حذف شده و در جمله وجود ندارد. در این صورت اعراب مستثنی مطابق با نقشی خواهد بود که در جمله پیدا خواهد کرد. با این تصور که الّا در جمله وجود ندارد. مستثنی مفرغ در جمله های منفی و استفهامی یافت می شود . و برای حصر و اجتصار بکار می رود .
در چنین جملاتی معمولا جملات منفی را به صورت مثبت و با استفاده از کلماتی چون فقط و تنها ترجمه می کنیم.
نکته :
بهترین راه شناخت محذوف بودن مستثنی منه این است که به عبارت قبل از الا نگاه کنیم اگر کلمه ای از ارکان اصلی جمله مثل فاعل ، نایب فاعل ، مفعول ویا خبر در جمله نباشد می فهمیم که مستثنی محذوف است .
مثال :
لا تعبدوا إلا اللهَ .
↓
م مفرغ و منصوب به اعراب مفعول ( مستثنی منه (مفعول)حذف شده)
ترجمه درست :فقط خدا را بپرستید .
ترجمه غلط : نپرستید جز خدا را .
ما جاءَ الا محمدٌ .
↓
م مفرغ و مرفوع به اعراب فاعل
ترجمه : فقط محمد آمد.
هل جزاءُ الاحسان إلا الاحسان .
↓ ↓ ↓
مبتدا م الیه م مفرغ و مرفوع با اعراب خبر
لاتَقُل̂ إلا الحقَّ .
↓
م مفرغ و منصوب به اعراب مفعول
ما کنتُم إلا شاعرینَ .
↓ ↓
اسم کان م مفرغ و منصوب با یا به اعراب خبر کان
لَسنا الا داعینَ الحقَّ .
↓
اسم لیس م مفرغ و منصوب بایا به اعراب خبر لیس
لا یُحترمُ إلا المعلمُ الصادِقُ .
↓ ↓ ↓
مضارع مجهول م مفرغ و صفت
مرفوع به اعراب
نایب فاعل
منبع : http://basiji.gigfa.com