آموزش قواعد و ترجمه و مکالمه عربی

فعل ثلاثي دو نوع است:

 1- ثلاثي مجرّد                  2- ثلاثي مزيد

اغلب فعل هايي كه در دوره راهنمايي با آن آشنا شده ايد ثلاثي مجرّد بودند.

سَمِعوا، رَفَعْنا، يلعَبانِ، تحكُمُ، تَصبِرونَ، حَمَلَتْ، اُكْتُبوا 

ثُلاثي مجرّد به فعلي  مي گويند كه اوّلين صيغه فعل ماضيِ آن از سه حرف تشكيل مي شود. مثلاً اين فعلها ثلاثي مجرّد هستند (سَمِعوا، رَفَعْنا، يَلعَبانَ، تَحكُمُ، تَصبِرونَ، حَمَلْتَ، اُكتُبوا) اوّلين صيغه ماضيِ اين فعلها به ترتيب عبارتند از( سَمِعَ،رَفَعَ، لَعِبَ، حَكَمَ، صَبَرَ، حَمِلَ، كَتَبَ) مي بينيم همه اين فعل ها سه حرفي اند.

سَمِعوا - رَفَعْنا- يَلعَبانِ- تَحْكُمُ- تَصْبِرونَ- حَمَلَتْ- اُكْتُبوا

سَمِعَ -  رَفَعَ  - لَعِبَ  - حَكَمَ -  صَبَرَ  -   حَمَلَ-   كَتَبَ

 ثلاثي مزيد 

فعل ثلاثي مزيد به فعلي گفته مي شود كه اولين صيغه ماضي آن بيشتر از سه حرف باشد.

أخْرَجْنا- تُعَلِّمونَ- هاجَرْتُم- إجْلَسْتَ- قَدَّمْنا- سافَروا

به اين 6 فعل توجّه  كنيد: اوّلين صيغه ماضي اين فعل ها عبارتند از:

 أخْرَجَ  - عَلَّمَ-   هاجَرَ-     أجْلَسَ-  قَدَّمَ -  سافَرَ 

                               عَلَلمَ                           قَددَمَ

مي بينيد كه به اولين صيغه ماضي هر يك از اين فعل ها حرفي اضافه شده است.

فعل ثلاثي مزيد به فعلي گفته مي شود كه اولين صيغه ماضي آن بيشتر از سه حرف باشد.

 بنا براين به اين فعلها فعل هاي ثلاثي مزيد گفته مي شود.

براي تشخيص مجرّد از مزيد به اولين صيغه ماضيِ آن فعل مراجعه مي كنيم.

هر كدام از فعلهاي ثلاثي مزيد، دري از نظر معني بر روي ما مي گشايد؛ به هر گروه از  اين افعال يك باب مي گويند و فعلهاي ثلاثي مزيد داراي هشت باب مشهور هستند كه ما در درس دوم با سه باب از بابهاي ثلاثي مزيد آشنا مي شويم. شما مي توانيد اين بابها را در جدول زير مشاهده كنيد:

دانش آموزان عزيز، شما اكنون مي توانيد مثالهايي را در باب هاي گفته شده ملاحظه كنيد. به معني كلمه ها نيز دقّت كنيد.

 مثال براي ثلاثي مزيد باب «إفعال» 

ثلاثي مجرّد، فعل بالاعبارت است از:

مثال براي ثلاثي مزيد باب «تفعيل »:

ثلاثي مجرّد فعل بالا عبارت است از:

 مثال براي ثلاثي مزيد باب «مفاعلة» 

ثلاثي مجرّد فعلِ بالا را كمي جلوتر خوانديم. گاهي مصدر اين باب بر وزن «فِعال» است.

مثال: جاهَدَ، يُجاهِدُ: مُجاهَدَة (جِهاد) - دافَعَ، يُدافِعُ، مُدافَعَة (دِفاع)

(مضارع)                                               (امر)

تُنَزِّلُ:             پايين مي آوري                    نَزِّلْ:                پايين بياور.

تُعلِّمينَ:           ياد مي دهي.                       عَلِّمى :            ياد بده.

تُجالِسونَ:        همنشيني مي كنيد.                          جالِسوا:             همنشيني كنيد.

تُجاهِدانِ:        جهاد مي كنيد.                     جاهِدا:             جهاد كنيد.

تُكْرِمُ:            احترام مي گذاري.                أكْرِمْ:             احترام بگذار.

تُخْرِجْنَ:         خارج مي كنيد.                    أخْرِجْنَ:       خارج كنيد.

معلم: نكته، همزه باب إفعال در فعل امر، هميشه مفتوح « أ» است. مثال:

 تُحْسِنُ: (نيكي مي كني)                              أحْسِنْ: (نيكي كن)

تُدْخِلانِ: (داخل مي كنيد)                           أدْخِلا: (داخل كنيد)

(سماعي - قياسي)

ماضي، مضارع و مصدر در ثلاثي مجرّد «سماعي» هستند. سماعي يعني شنيداري. يعني از قبل بايد آنها را شنيده باشيم. به مصدر اين فعل ها دقّت كنيم.

حَفِظَ         حِفْظ                           قَرَأ              قِراءَة            

جَلَسَ        جُلوس                        عَرَفَ       عِرفان

امّا ماضي، مضارع  و مصدر در ثلاثي مزيد «قياسي» هستند؛ يعني اگر يك مورد را بلد باشيم بقيه فعلها و مصدرها را با مقايسه كردن مي سازيم.

فعل هايي كه در يكي از بابهاي افعال و تفعيل به كار مي روند؛ اغلب به صورت متعدّي ترجمه مي شوند. يعني نياز به مفعول دارند. مانند:

نَزَلَ : نازل شد أنزَلَ و نَزَّلَ: نازل كرد.

برای ساختن مصدر این باب از وزن (افعال) استفاده می كنیم و مثلاً مصدر (اضْحاك) را می سازیم . وزن اولین صیغه ماضی و اولین صیغه مضارع و مصدر این فعل را مجموعاً (باب افعال) می نامیم پس فرمول (باب افعال) به شكل زیر است.

اولین صیغه ی ماضی :أَفْعَلَ

اولین صیغه ی مضارع : ُفْعِل

ُ مصدر : افْعال

به فعل هایی كه بدین ترتیب با افزودن یك یا چند حرف به ریشه فعل ساخته می شوند ثلاثی مزید می گویند. به عبارت دیگر ثلاثی مزید فعلی است كه اولین صیغه ی ماضی آن علاوه بر سه حرف اصلی یك یا چند حرف زاید نیز دارند. مانند :

(أَضْحَكَ) غیر از سه حرف (ض ح ك ) كه حروف اصلی هستند یك حرف دیگر هم دارد (اُ) كه حرف زاید نامیده می شود.

اما ثلاثی مجرد فعلی است كه اولین صیغه ماضی آن حرف زاید ندارد و فقط از سه حرف اصلی درست شده است : مانند : ضَحِكَ

معرفی باب تفعیل

اولین صیغه ماضی : فَعّلَ (علّمَ)
اولین صیغه مضارع : یُفَعّلُ (یُعلّم)ُ
مصدر : تفعیل (تعلیم)

معرفی باب مفاعلة

اولین صیغه ماضی : فاعَلَ (جاهَد)َ
اولین صیغه مضارع : یُفاعِلُ (یُجاهِد)ُ
مصدر : مُفاعلة ، فعال (مُجاهدَة ، جهاد)
مصدر فعلهای ثلاثی مزید وزن معینی دارند به عبارتدیگر قیاسی هستند. اما مصدر فعلهای ثلاثی مجرد وزن معینی ندارند و به عبارت دیگر سماعی هستند.

تمرینات درس دوم : 1-عیّن الصحیح علی حسب النّص : براساس متن صحیح را معین كن

1- كان اُویسٌ مشتاقا لزیارة النبی (ص)
اویس مشتاق دیدار پیامبر بود-صحیح
2 – وعد اُویسٌ امّة بالرّجوع بعد غروب الشّمس .
اویس به مادرس وعده داد كه بعد از غروب خورشید برگردد-غلط
3 - جاهَدَ اویسٌ فی معركة «نهروان» فَوَجعَ علی الارض شهیداً
اویس در جنگ نهروان جهاد كرد . پس روی زمین افتاد و شهید شد-غلط

تمرین دوم : با توجه به كفه های پر شده (صفحه 21 كتاب درس) كلمات هم وزن آنها را پیدا كنید
هاجر ، اكرم ، اشرك، كاتب ، جالس، علّم ، قدّم، اكبرّ ، اَحْسَنَ

فاعل : هاجَرَ - كاتَبَ - جالَسَ
فعّل : علّم - قدَّم - كبَّر
أفْعل : اكرم - أسْرَكَ - أَحْسَنَ

حال چنانچه در كفه های پرشده كلمات «یُفْعلِ ، یُفعل و یُفاعل » را قرار دهید . جهت برابر شدن كفه ها در وزن فعل های بالا چه تغییری ایجاد می شود؟

یفاعل : ُیُهاجِرُ - یُكاتِبُ - یُجالسُ
یُفعّلُ : یُعلّم - یُقدّمُ - یُكتّبرُ
یَُفْعِلُ : یُكرمُ - یُشْركُ - یَُحْسِنُ

اكنون مصادر فعل های بالا را در جای خالی قرار دهید:

مهاجرة : مكاتبة - مجالسة
تعلیم : تقدیم - تكبیر
اكرام : اشراك - احسان

تمرین 3 – اجعل فی الفراغ كلمة مناسبتة من الدّوائر
در جای خالی كلمه مناسبی در دایره ها قرار بده

1. و لأحْسنْ كما .......اللهُ الیك
گزینه ها: اَحْسنوا -اَحْسَنْ
پاسخ:اَحْسَنْ
و نیكی كن چنانچه خدا به تو نیكی كرد

2 . (انّا ..... هُ فی لیْلة ِ القدر)
گزینه ها:انزلنا - انزل
پاسخ :‌انزلنا
همانا ما آن را در شب قدر نازل كردیم

3. (ربّنا اَفْرغ علیْنا صبرأ و....... اقْدامنا ) ‌
گزینه ها:ثَبَّت - ثَبَّتوا
پاسخ :‌ ثَبَّت
ای پروردگار به ما صبر عطا كن و گامهای ما را استوار گردان

4 . (انّا نحْنُ ...... علیكَ القرآن)
گزینه ها: نزَّلنا - نَزَّلتُ
پاسخ :‌ نزَّلنا
همانا قرآن را بر تو نازل كردیم

4 - اكمل ترجمه الجمل التالیة :
ترجمه جمله های زیر را كامل كن

1. لا یَشْعُرُ المؤمن بالضعْفِ عندَ مواجهة المشاكل .
مؤمن به هنگام برخورد با مشكلات احساس ضعف نمی كند

2.اللُّهمَ ، نوّر قلوبنا بنور الایمان و الیقین .
خدایا ! دلهای ما را به نور ایمان و یقین روشن كن

3.هولاء وَجَدوا السّعادة فی مساعدة الآخرینَ
اینان سعادت را در كمك كردن به دیگران یافتند

4. المؤمنون یُجاهدنَ باموالهم و انفسهم فی سبیل الله .
مؤمنان با مالهایشان و جان هایشان در راه خدا جهاد می كنند

اضواء قرآینه (پرتوهای قرآنی)
1. با توجه به ترجمه ی آیات در جای خالی از مصدر «تسبیح» (خدا را به پاكی یاد كردن) فعل مناسب قرار دهید:

1. (یُسبّحونَ اللیلَ و النّهارُ لا یَفْتُرون) ( انبیاء 20)
شبانه روز خداوند را به پاكی یاد می كنند و مستی نمی ورزند

2. فاصْبر علی ما یَقولُونَ و یسبّحْ بحَمْدِ ربّك . (طه 130)
بر آنچه می گویند، شكیبا باش و با ستایش پروردگارت از او به پاكی یاد كن

2 – دو آیه زیر را بخوانید و به سؤالات زیر پاسخ دهید :
و ابالحق انزلناهُ و بالحقّ نزَلَ . (اسراء / 105)
و آنرا به حق نازل كرده ایم و به حق نازل شده است

«انّا نحنُ نزّلنا الذّكر و انّا له لحافظون» (حجر /19)
همانا ما خودمان قرآن را نازل كردیم و همانا ما حفظ كننده ی آن هستیم
سؤال :

تفاوت میان نزل و انزل از جهت لفظ و معنی چیست؟
نزَل ثلاثی مجرد و اَنْزَلَ ثلاثی مزید است. نَزَلَ یعنی فرود آمد اما أَنْزَلَ یعنی فرود آمد

تفاوت میان نزل و نزّل از جهت لفظ و معنی چیست؟
نَزَل ثلاثی مجرد نزّلَ ثلاثی مزید است نزَلَ یعنی فرود آمد اما نزّلَ یعنی فرود آورد

تست های كنكوری درس دوم :

1- ترجمه كدام گزینه صحیح نیست؟
الف) قد اسمتُ منذ مدّةِ : از مدتی پیش اسلام آورده ام
ب) لَقد نَفِدَ صبری : صبرم تمام شده است
ج) قَرُبَ من مدینة النبی : از شهر پیامبر (ص) مدیه دور شد.
د) ربّنا اَفْرغ عَلیْنا صبْراً : ای پروردگار ما به ما صبر عطا كن

2 – ترجمه كدام گزینه صحیح نیست؟
الف) الجزیل : ناچیز
ب) الحبیب :‌محبوب
ج) ذاتَ لیلةٍ : شبی
د) السّنین :‌سال ها

3– كدام گزینه ثلاثی مجرد است؟
الف) یَخْرُجُ
ب) یُخْرِجُ
ج) أَخْرَجَ
د) أِخراج

4 – كدام گزینه از باب افعال است؟
الف) علموُا
ب) یَعْلَمُ
ج) اعْلَمْ
د) علّمَ

5 – كدام گزینه از باب افعال است؟
الف) هاجَروا
ب) أَرْسَلْنا
ج) تُكذّبانِ
د) صدّقَ

6 – كدام گزینه از باب مفاعله است ؟
الف) انزلنا
ب) نزّلْنا
ج) جاهدوا
د) أَخْطَاْتَ

7 – كدام گزینه از باب تفعیل است؟
1. تُجاهدینَ
2. تُسبّحُ
3. اَحْسنْتُمْ
4. یطعَمون

8 – میزان برای تشخیص حروف زاید و باب ها كدام صیغه است؟
الف) اولین صیغه ی مضارع
ب) هفتمین صیغه امر
ج) مصدر
د) اولین صیغه ی ماضی

9 – میزان برای تشخیص ثلاثی مزید و ثلاثی مجرد كدام صیغه است؟
الف) اولین صیغه مضارع
ب) اولین صیغه نهی
ج) اولین صیغه ماضی
د) اولین صیغه امر

10 – كدام گزینه ، مصدر ثلاثی مزید نیست؟
الف) نزُول
ب) مُجاهدة
ج) جهادِ
د) انْزال

11 – كدام گزینه نمی تواند جمله (اَنْتَ ….) را كامل كند؟
الف) تُساعِدَُ
ب) ساعَدْتَ
ج) تلمیذٌ
د) یُساعِدُ

12 – كدام گزینه در موقع ساختن فعل امر به همزه نیاز دارد؟
الف)‌تَعَلّمُ
ب) تُكِْرمُ
ج) تُجاهِدُ
د) تُجاهدینَ

13 – همزه فعل امر كدام باب مفتوح است؟
الف) افعال
ب) تفعیل
ج) مفاعلة
د) تفعیل و مُفاعلة

14 – كدام گزینه نمی تواند جمله (هیَ ….) را كامل كند؟
الف) تُعلّمُ
ب) علّمتْ
ج) یُعلّمُ
د) تلمیذةٌ

15 – كدام گزینه جمله اَنْتُنَّ …. فی الصّلاة را كامل می كند؟
الف) تُشاركونَ
ب) یُشاركونَ
ج) تُشارِكْنَ
د) یُشارکن