به نام خداوند فکرآفرین
در این قسمت بخش ۱ (تجزیه فعل) کتاب عربی انتشارات خیلی سبز در اختیار شما قرار میگیرد. این جزوه شامل نکات تستی، نمونه های تست، سؤالات کنکور مربوط به بخش تجزیه فعل و تدریس تشریحی می باشد. در هر بخش نمونه های تست مربوط به آن همراه با پاسخ نیز قرار گرفته است.
بسم الله الرّحمن الرّحیم
الحمد الله رب العالمین، ثم الصّلاة و السّلام علی سیّدنا و نبینا محمّد و آله الطّیبین الطّاهرین و لعنة الله علی اعدائهم اجمعین.
«مقدمه»
آنچه در این سطور می خوانید خلاصه ای است از علم نحو، که با شیوه ای زیبا همراه با شواهد و مثال هایی گویا، برای علاقمندانی که دوست دارند این علم را در کوتاه ترین زمان فرا گیرند تدوین یافته است.
پیش از شروع در مباحث اصلی، لازم می دانم به عنوان مقدمه به تعریف، فایده و موضوعِ علم نحو پرداخته و هر یک از «کلمه» و «کلام» را که موضوع اصلی این علم می باشند توضیح دهم.
البته باید دانست که مباحث این فن، در سه بخش و تحت عناوین: بخش اول مباحث مربوط به اسم، بخش دوم مباحث مربوط به فعل و بخش سوم مباحث مربوط به حرف تنظیم شده، و از آنجا که هر بخش دارای مباحث متفاوتی می باشد، از این رو هر بحثی در فصلی جداگانه مطرح و همراه با مثال های متناسب و تمرین های لازم به اتمام رسیده است.
«تعریف علم نحو»
آن گونه که صاحبان این علم گفته اند، علم نحو، دانستن اصول و قواعدی است که انسان به وسیلۀ آن اعراب و حرکات آخر واژگان عربی ، و نحوۀ ترکیب برخی از آن واژگان با ترخی دیگر را می شناسد.
«فایده علم نحو»
در بارۀ فایدۀ علم نحو نیز گفته اند: اگر فراگیرندگان این علم، اصول و قواعد این فن را رعایت کنند بی گمان می توانند زبان خود را از خطاهای گفتاری مصون بدارند؛ بدین توضیح که مثلا اگر با کلماتی چون «ان» و «زید» و «قائم» روبرو شوند می توانند آن را بطور صحیح خوانده و بگویند: «إنَّ محمداً قائمٌ»؛ این یک خبر است، و مقصود گوینده این است که بگوید: «بطور یقین محمد ایستاده است». در صورتی که اگر قواعد نحوی را رعایت نکنند و بجای آن بگویند: «إنّ قائماً محمدٌ» می فهمیم که گوینده خواسته بگوید: «احدی غیر از محمد نایستاده است» در حالی که این معنا خلاف مقصود گوینده است.
تجزیه و ترکیب چیست؟
در عبارات عربی، اعم از قرآن، حدیث، قصائد، اشعار و حتی یک جملۀ کوتاه، دو نگرش وجود دارد؛ یکی نگرش در هیئت فعلی و اصل مادۀ هر واژه است، اعم از این که آن واژه اسم باشد یا فعل و یا حرف، و نگرش دیگر در علت پیدایش زیر و زَبَرِ حرف آخر در هر واژه است؛ از باب مثال، در جملۀ «إِنَّ حَسَناً قائِمٌ»، گاهی نگاه به فرد فرد واژه ها مانند: «إنّ»، «حَسَناً» و «قائمٌ» آنهم از جهت ماده و ذات یکایک آنهاست؛ یعنی می پرسند: «إنّ» چیست؟ باید پاسخ دهیم: یکی از حروف مشبهه بالفعل. می پرسند: «حسن» چیست (چه صیغه ای است)؟ باید پاسخ دهیم: صفت مشبهه است بر وزن «فَعَلٌ». می پرسند: «قائمٌ» چیست (چه صیغه ای است)؟ باید پاسخ دهیم: اسم فاعل است، بر وزن «فاعلٌ».
ولی گاهی نگاه به ترکیب واژه ها با یکدیگر است؛ یعنی می خواهند بدانند حرف آخر هر واژه را با چه زیر و زَبَری بخوانند. پس اگر در بارۀ همان جملۀ (إِنَّ حَسَناً قائِمٌ) بپرسند: «إِنّ» صحیح است یا «أَنّ»؟ باید پاسخ دهیم: چون الف و نونِ مشدد در ابتدای جمله است «إِنَّ» به کسر همزه صحیح است.
بعد اگر بپرسند: «إِنَّ حَسَناً قائِمٌ» صحیح است یا «إِنَّ حَسَنٌ قائِماً»؟ باید پاسخ دهیم: حسن چون اسم إِنَّ است منصوب و قائم چون خبر آن است مرفوع خوانده می شود.